Ischnuridae Fraser, 1957

Odonata > Zygoptera > Calopteragrionida > Coenagrionines > Coenagrionoidea

Type : Ischnura de Charpentier, 1840

  • Ischnurinae Fraser, 1957 [sous-famille] [Fraser 1957, Fet & Bechly 2001 ; ICZN opinion 2037 : The Commission 2003]
    • Fraser F.C. 1957 – A reclassification of the order Odonata. – Sydney. R. Zool. Soc. NSW.
  • Ischnurainae Fraser, 1957 [Proposition : ICZN case 3120 : Fet & Bechly 2000]
  • Ischnuraidae Fraser, 1957 [ad Ischnurainae : Deliry 2014, 2018]
  • Ischnuridae Fraser, 1957 [famille] [ad Ischnurinae : hic 2022]
  • In Coenagrionidae [Officiel]

Famille des Ischnuridés

Commentaires – Cette famille est le résultat de l’élévation taxonomique des Ischnurainae. Cette orthographe légèrement dérivée a été proposée par Fet & Bechly (2000) afin de distinguer ce taxon des Ischnurinae qui sont des Scorpions (voir Deliry 2014, 2018). Toutefois il n’est agit initialement que d’une simple proposition (ICZN case 3120 : Fet & Bechly 2000) et le cas a été tranché en décidant pour la version Ischnurinae (ICZN opinion 2037 : The Commission 2003), le Scorpion ayant pris un autre nom. J’ai donc rectifié en fonction de cette information qui m’avait échappé jusque là en 2022.

Historique

  • 1957 – Fraser (1957) décrit la sous-famille des Ischnurinae.
  • 2000 – Toutefois Fet & Bechly (2000) rapproche ce nom d’un ensemble déjà pré-occupé chez les Scorpions (Ischnurus1) et déposent un question auprès de l’ICZN (case 3120) avec une nouvelle orthographe pour cette sous-familles : Ischnurainae.
  • 2014 – J’en étais resté là et lorsque j’ai proposé de monter celle-ci au rang de famille depuis les Coenagrionidae (voir Deliry 2014), j’ai adopté l’orthographe Ischnuraidae.
  • 2022 – Je découvre le résultat de la décision de ICZN (opinion 2037) (The Commission 2003) et reviens à l’orthographe Ischnuridae finalement déduite et imposée à partir de cette opinion.
  • 2022 – Suite à un article de Marinov (2022) et par l’examen de l’arbre phylogénétique dessiné, je propose en 2022 la restauration ou l’ajout des genres suivants par splitage du genre Ischnura : Anomalagrion de Selys Longchamps, 1857 et Pumilischnura Deliry, [2022] (en prép.), ainsi que la suppression du genre Pacificagrion, confondu avec le genre Amorphostigma [com., 2022]. 
  • 2023 – Selon Faasen (2023), le genre Tukanobasis appartient à cet ensemble et non aux Coenagrionidae s.str. tel que je l’avais proposé (contexte inc. sedis) (Deliry 2014, 2018).

Faasen (2023) dans le cadre de la description de Tukanobasis huamantincoae souligne le rapprochement génétique du genre Tukanobasis avec les genres Mesoleptobasis et Leptobasis notamment ainsi que de Denticulobasis, Dolonagrion et Calvertagrion. Ceci correspond correctement aux clades 1 et 2, lisibles dans l’arbre phylogénétique donnée par Muzón & Lozano (2000). Selon Faasen (2023), sauf pour Tukanobasis (thorax noir et jaune), ces genres se composent d’espèces dont, au moins à maturité, le thorax est orange avec des rayures bleues ou verdâtres. Faasen (2023) donne un arbre phylogénétique réduit à quelques espèces et qui apporte quelques nouveautés qui restent à analyser [A traiter !].

Cette famille est donc issue des Ischnurinae sous-famille des Coenagrionidae s.l. et est formée par les genres Acanthagrion, Acanthallagma, Africallagma, Amorphostigma, Amphiagrion, Amphiallagma, Andinagrion, Anisagrion, Anomalagrion (ad Ischnura), Apanisagrion, Argentagrion, Austrocnemis, Azuragrion, Calvertagrion, Coenagriocnemis, Cyanallagma, Denticulobasis, Enacantha, Enallagma, Fluminagrion, Hesperagrion, Homeoura, Ischnura, Leptobasis, Leucobasis, Mesamphagrion, Mesoleptobasis, Millotagrion, Negragrion, Oreiallagma, Oxyagrion, Oxyallagma, Pacificagrion (→ Amorphostigma), Pumilischnura (ad Ischnura), Proischnura, Protallagma, Tigriagrion, Tuberculobasis, Tukanobasis, Xiphiagrion et Zonagrion (voir Deliry 2014, 2018, Faasen 2023). L’option de spilter la « trop grande » famille des Coenagrionidae nécessitait quelques ajustements. En l’occurrence, les sous-familles déjà décrites (Pseudostigmatinae, Protoneurinae, Argiinae, Coenagrioninae, Agriocneminae et Ischnurinae (ici présente)) ne suffisaient pas et le passage au rang de famille de ces ensembles se traduisait par des difficultés phylogénétiques qui nécessitaient plus de précisions. J’ai ainsi proposé (Deliry 2014, 2018) les nouvelles familles des Antiagrionidae, Ceriagrionidae et des Austrocoenagrionidae afin de structurer correctement cet ensemble finalement rassemblé dans une version stricte de la super-famille des Coenagrionoidea en 2022. Thaumatoneura.

Phylogénétique – Cette famille n’existe pas dans le cadre de la Classification officielle et ses nombreux genres (voir ci-dessus) sont rangés au milieu de la très grosses famille des Coenagrionidae s.l.. La solution adoptée ici rend plus rationnelle la Classification phylogénétique, tant en termes de nombre d’espèces que de monophylie de chacune des familles proposées (voir Historique plus haut) (voir Deliry 2014, 2018).

Ischnuridae

Classification (Deliry 2014, 2018)

  • Si je n’ai pas rangé l’essentiel des genres dans des sous-familles, en conséquence en situation incertaine à ce niveau de la classification (inc. sed.), j’ai proposé quelques ensembles utiles à rapprocher une partie des genres de la familles Ischnuridés2.
    • Acanthagrioninae Deliry, [2014] (en prép.) : Acanthagrion, Mesoleptobasis
    • Ischnurinae Fraser, 1957
      • Ischnurini Fraser, 19573 : Amorphostigma, Anomalagrion [genre ajouté], Ischnura, Pumilischnura [genre ajouté]
      • Aciagrionini Deliry, [2014] (en prép.) : Aciagrion, Coenagriocnemis, Africallagma, Azuragrion
    • Tous les autres genres sont en situation incertaine pour l’instant (inc. sedis).

Espèces d’IschnuridaeAcanthagrion, Acanthagrion abunae, Acanthagrion adustum, Acanthagrion aepiolum, Acanthagrion amazonicum, Acanthagrion apicale, Acanthagrion ascendens, Acanthagrion chacoense, Acanthagrion chararum, Acanthagrion cuyabae, Acanthagrion descendens, Acanthagrion dichrostigma, Acanthagrion egleri, Acanthagrion flaviae, Acanthagrion floridense, Acanthagrion fluviatile, Acanthagrion franciscoi, Acanthagrion gracile, Acanthagrion hildegarda, Acanthagrion indefensum, Acanthagrion inexpectum, Acanthagrion jessei, Acanthagrion kaori, Acanthagrion kennedii, Acanthagrion lancea, Acanthagrion latapistylum, Acanthagrion longispinosum, Acanthagrion marinae, Acanthagrion minutum, Acanthagrion obsoletum, Acanthagrion peruanum, Acanthagrion phallicorne, Acanthagrion quadratum, Acanthagrion rubrifrons, Acanthagrion speculum, Acanthagrion temporale, Acanthagrion tepuiense, Acanthagrion triangulare, Acanthagrion trilobatum, Acanthagrion truncatum, Acanthagrion vidua, Acanthagrion williamsoni, Acanthagrion yungarum, Acanthallagma, Acanthallagma caeruleum, Acanthallagma luteum, Acanthallagma strohmi, Aciagrion, Aciagrion africanum, Aciagrion approximans, Aciagrion azureum, Aciagrion balachowskyi, Aciagrion bapepe, Aciagrion borneense, Aciagrion brosseti, Aciagrion dondoense, Aciagrion fasciculare, Aciagrion feuerborni, Aciagrion fragile, Aciagrion gracile, Aciagrion heterostictum, Aciagrion hisopa, Aciagrion huaanensis, Aciagrion macrootithenae, Aciagrion migratum, Aciagrion nodosum, Aciagrion occidentale, Aciagrion olympicum, Aciagrion pallidum, Aciagrion paludense, Aciagrion rarum, Aciagrion steeleae, Aciagrion tonsillare, Aciagrion zambiense, Africallagma, Africallagma cuneistigma, Africallagma elongatum, Africallagma fractum, Africallagma glaucum, Africallagma pallidulum, Africallagma pseudelongatum, Africallagma quingentum, Africallagma rubristigma, Africallagma sapphirinum, Africallagma sinuatum, Africallagma subtile, Africallagma vaginale, Amorphostigma [sous-genres précisés], Amorphostigma (Amorphostigma) armstrongi, Amorphostigma (Amorphostigma) auricolor, Amorphostigma (Oceanagrion) aurora (ad Ischnura), Amorphostigma (Ocenagrion) cardinalis (ad Ischnura), Amorphostigma (Pacificagrion) dolorosa (ad Pacificagrion), Amorphostigma (Amorphostigma) kessleri, Amorphostigma (Pacificagrion) lachrymosa (ad Pacificagrion), Amorphostigma (Oceanagrion) pamelae (ad Ischnura), Amorphostigma (Ocenagrion) pruinescens (ad Ischnura), Amorphostigma (Oceanagrion) taitensis (ad Ischnura), Amphiagrion, Amphiagrion abbreviatum, Amphiagrion saucium, Amphiallagma, Amphiallagma parvum, Andinagrion, Andinagrion garrisoni, Andinagrion peterseni, Andinagrion saliceti, Anisagrion, Anisagrion allopterum, Anisagrion inornatum, Anisagrion kennedyi, Anisagrion truncatipenne, Anomalagrion [genre ajouté, sous-genres précisés : toutes les espèces : ad Ischnura], Anomalagrion (Denticollagrion) cervula, Anomalagrion (Anomalagrion) cruzi, Anomalagrion (Denticollagrion) damula, Anomalagrion (Denticollagrion) demorsa, Anomalagrion (Denticollagrion) denticollis, Anomalagrion (Denticollagrion) erratica, Anomalagrion (Denticollagrion) gemina, Anomalagrion (Anomalagrion) hastata, Anomalagrion (Denticollagrion) kellicotti, Anomalagrion (Denticollagrion) perparva, Anomalagrion (Denticollagrion) posita, Anomalagrion (Anomalagrion) prognata, Anomalagrion (Anomalagrion) ultima, Anomalagrion (Denticollagrion) verticalis, Apanisagrion, Apanisagrion lais, Argentagrion, Argentagrion ambiguum, Argentagrion silviae, Austroallagma, Austroallagma sagittiferum, Austrocnemis, Austrocnemis maccullochi, Austrocnemis obscura, Austrocnemis splendida, Azuragrion, Azuragrion buchholzi, Azuragrion granti, Azuragrion kauderni, Azuragrion nigridorsum, Azuragrion somalicum, Azuragrion vansomereni, Calvertagrion, Calvertagrion albatum, Calvertagrion charis, Calvertagrion declivatum, Calvertagrion mauffrayi, Calvertagrion minutissimum, Coenagriocnemis, Coenagriocnemis insularis, Coenagriocnemis ramburi, Coenagriocnemis reuniensis, Coenagriocnemis rufipes, Cyanallagma, Cyanallagma, Cyanallagma angelae, Cyanallagma bonariense, Cyanallagma corbeti, Cyanallagma demoiselle, Cyanallagma ferenigrum, Cyanallagma interruptum, Cyanallagma nigrinuchale, Cyanallagma trimaculatum, Denticulobasis, Denticulobasis ariken, Denticulobasis dunklei, Denticulobasis garrisoni, Dolonagrion, Dolonagrion fulvellum, Enacantha, Enacantha caribbea, Enallagma, Enallagma ambiguum, Enallagma anna, Enallagma annexum, Enallagma antennatum, Enallagma aspersum, Enallagma basidens, Enallagma boreale, Enallagma cardenium, Enallagma carunculatum, Enallagma circulatum, Enallagma civile, Enallagma clausum, Enallagma coecum, Enallagma concisum, Enallagma cyathigerum, Enallagma daeckii, Enallagma davisi, Enallagma deserti, Enallagma divagans, Enallagma doubledayi, Enallagma dubium, Enallagma durum, Enallagma ebrium, Enallagma eiseni, Enallagma exsulans, Enallagma geminatum, Enallagma hageni, Enallagma laterale, Enallagma maldivense, Enallagma minusculum, Enallagma novaehispaniae, Enallagma pallidum, Enallagma pictum, Enallagma pollutum, Enallagma praevarum, Enallagma recurvatum, Enallagma risi, Enallagma rua, Enallagma semicirculare, Enallagma signatum, Enallagma sulcatum, Enallagma traviatum, Enallagma truncatum, Enallagma vernale, Enallagma vesperum, Enallagma weewa, Fluminagrion, Fluminagrion taxaense, Hesperagrion, Hesperagrion heterodoxum, Homeoura, Homeoura chelifera, Homeoura lindneri, Homeoura nepos, Homeoura obrieni, Homeoura sobrina, Ischnura [genre révisé, hic 2022], Ischnura abyssinica, Ischnura acuticauda, Ischnura albistigma, Ischnura aralensis, Ischnura ariel, Ischnura armeniaca, Ischnura armstrongi, Ischnura asiatica (→ Pumilischnura asiatica), Ischnura auricolor, Ischnura aurora (→ Amorphostigma aurora), Ischnura barberi, Ischnura buxtoni, Ischnura capreolus, Ischnura cardinalis (→ Amorphostigma cardinalis), Ischnura cervula (→ Anomalagrion cervula), Ischnura chingaza, Ischnura chromostigma, Ischnura cruzi (→ Anomalagrion cruzi), Ischnura cyane, Ischnura damula (→ Anomalagrion damula), Ischnura demorsa (→ Anomalagrion demorsa), Ischnura denticollis (→ Anomalagrion denticollis), Ischnura elegans, Ischnura erratica (→ Anomalagrion erratica), Ischnura evansi, Ischnura ezoin (→ Pumilischnura ezoin), Ischnura filosa, Ischnura fluviatilis, Ischnura forcipata, Ischnura fountaineae, Ischnura foylei, Ischnura gemina (→ Anomalagrion gemina), Ischnura genei, Ischnura graellsii, Ischnura haemastigma, Ischnura hastata (→ Anomalagrion hastata), Ischnura heterosticta, Ischnura inarmata, Ischnura indivisa, Ischnura intermedia (→ Pumilischnura intermedia), Ischnura isoetes, Ischnura jeanyvesmeyeri, Ischnura kellicotti (→ Anomalagrion kellicotti), Ischnura lorentzi, Ischnura luta, Ischnura mahechai, Ischnura nursei (nec Rhodischnura nursei), Ischnura ordosi [douteuse], Ischnura oreada, Ischnura pamelae (→ Amorphostigma pamelae), Ischnura perparva (→ Anomalagrion perparva), Ischnura posita (→ Anomalagrion posita), Ischnura praematura, Ischnura prognata (→ Anomalagrion prognata), Ischnura pruinescens (→ Amorphostigma pruinescens), Ischnura pumilio (→ Pumilischnura pumilio), Ischnura ramburii, Ischnura rubella [douteuse], Ischnura rubilio, Ischnura rufostigma, Ischnura rufovittata, Ischnura rurutana, Ischnura saharensis, Ischnura sanguinostigma, Ischnura senegalensis, Ischnura solitaria, Ischnura stueberi, Ischnura taitensis (→ Amorphostigma taitensis), Ischnura thelmae, Ischnura ultima (→ Anomalagrion ultima), Ischnura verticalis (→ Anomalagrion verticalis), Ischnura vinsoni, Ischnura xanthocyane, Leptobasis, Leptobasis buchholzi, Leptobasis candelaria, Leptobasis guanacaste, Leptobasis linda, Leptobasis lucifer, Leptobasis mauffrayi, Leptobasis melinogaster, Leptobasis raineyi, Leptobasis vacillans, Leucobasis, Leucobasis candicans, Mesamphiagrion, Mesamphiagrion demarmelsi, Mesamphiagrion dunklei, Mesamphiagrion ecuatoriale, Mesamphiagrion gaianii, Mesamphiagrion gaudiimontanum, Mesamphiagrion laterale, Mesamphiagrion nataliae, Mesamphiagrion occultum, Mesamphiagrion ovigerum, Mesamphiagrion risi, Mesamphiagrion rosseri, Mesamphiagrion santainense, Mesamphiagrion tamaense, Mesamphiagrion tepuianum, Mesoleptobasis, Mesoleptobasis acuminata, Mesoleptobasis cantralli, Mesoleptobasis cyanolineata, Mesoleptobasis elongata, Mesoleptobasis incus, Millotagrion, Millotagrion inaequistigma, Negragrion, Negragrion sagma, Oreiallagma, Oreiallagma acutum, Oreiallagma oreas, Oreiallagma prothoracicum, Oreiallagma quadricolor, Oreiallagma thelkterion, Oxyagrion, Oxyagrion ablutum, Oxyagrion basale, Oxyagrion brevistigma, Oxyagrion chapadense, Oxyagrion evanescens, Oxyagrion fernandoi, Oxyagrion franciscoi, Oxyagrion haematinum, Oxyagrion hempeli, Oxyagrion hermosae, Oxyagrion imeriense, Oxyagrion impunctatum, Oxyagrion machadoi, Oxyagrion microstigma, Oxyagrion miniopsis, Oxyagrion mirnae, Oxyagrion pavidum, Oxyagrion pseudocardinale, Oxyagrion rubidum, Oxyagrion santosi, Oxyagrion simile, Oxyagrion sulinum, Oxyagrion sulmatogrossense, Oxyagrion tennesseni, Oxyagrion terminale, Oxyagrion zielmae, Oxyallagma, Oxyallagma colombianum, Oxyallagma dissidens, Pacificagrion (→ Amorphostigma), Pinheyagrion, Pinheyagrion angolicum, Proischnura, Proischnura polychromatica, Proischnura rotundipennis, Proischnura subfurcata, Protallagma, Protallagma hoffmanni, Protallagma titicacae, Pumilischnura [genre ajouté : toutes les espèces : ad Ischnura], Pumilischnura asiatica, Pumilischnura ezoin, Pumilischnura intermedia, Pumilischnura pumilio, Tigriagrion, Tigriagrion aurantinigrum, Tuberculobasis, Tuberculobasis arara, Tuberculobasis cardinalis, Tuberculobasis costalimai, Tuberculobasis geijskesi, Tuberculobasis guarani, Tuberculobasis inversa, Tuberculobasis karitiana, Tuberculobasis macuxi, Tuberculobasis mammilaris, Tuberculobasis tirio, Tuberculobasis williamsoni, Tuberculobasis yanomami, Tukanobasis (ad Coenagrionidae), Tukanobasis, Tukanobasis corbeti, Tukanobasis huamantincoae, Xiphiagrion, Xiphiagrion cyanomelas, Xiphiagrion truncatum, Zoniagrion, Zoniagrion exclamationis

Références

  • de Charpentier T. 1840 – Libellulinae europaeae. – Leopold Voss, Lipsiae. – ONLINE
  • Deliry C. 2014 – Classification phylogénétique des Libellules. – Histoires Naturelles n°34.
  • Deliry C. 2018 – Essai de classification phylogénétique des Odonates. – Histoires Naturelles n°56. – PDF
  • Deliry C. 2024 – Odonates du Monde. – Histoires Naturelles (2004-2024) – odonates.net
  • Faasen T. 2023 – Tukanobasis huamantincoae, a new species of damselfly from Peru (Odonata : Coenagrionidae), with updated generic characterization. – Intern. J. of Odonatol., 26 : 54-62. – ONLINE
  • Fet V. & Bechly G. 2000 – Case 3120. Ischnurainae Fraser, 1957 (Insecta : Odonata) : proposed conservation as the correct spelling of Ischnurinae to remove homonymy with Ischnuridae Simon, 1879 (Arachnida : Scorpiones). – Bull. of Zool. Nomenclature, 57 (1) : 26-28.
  • Fet V. & Bechly G. 2001 – Case 3120a. Liochelidae (Scorpioones): proposed introduction as a substitute name for Ischnuridae Simon, 1879, as an alternative to the suggested emendment of Ischnurinae Fraser, 1957 (Insecta, Odonata) to Ischnurainae in order to remove homonymy. – Bull. of Zool. Nomenclature, 57 (1) : 280-281.
  • Fraser F.C. 1957 – A reclassification of the order Odonata. – Sydney. R. Zool. Soc. NSW.
  • Marinov M. 2022 – On two unjustified ranking of Pacific Odonata (Insecta). – Faunistic Studies in SE Asian and Pacific Island Odonata, 38.
  • Muzón J. & Lozano F. 2020 – Negragrion sagma gen.n. and sp.n. from South America with a morphological phylogeny of the New World Ischnurinae (Odonata: Zygoptera: Coenagrionidae). – An. Acad. Bras. Cienc., 92 (2). – PDF LINK
  • Paulson D. & al. (coord.) 2021–2024 – World Odonata List. – Odonata Central, University of Alabama, première mise en ligne en 2021. – ONLINE
  • The Commission 2003 – Opinion 2037 (Cases 3120 and 3120a). Liochelidae Fet & BechIy, 2001 (1879) (Scorpiones) : adopted as a valid substitute name for Ischnuridae Simon, 1879 in order to remove homonymy with Ischnurinae Fraser, 1957 (Insecta, Odonata). – Bull. of Zool. Nomencl., 60 (2) : 159-161.

  1. Le genre Ischnurus Koch, 1837 est un genre synonyme du genre Liocheles Sundevall, 1833 pris chez les Scorpions (Arachnides). Ce nom est le type de la famille des Ischnuridae Simon, 1879 conduisant à une homonymie avec la sous-famille d’Odonates, les Ischnurinae Farser, 1957. Notons que finalement les Scorpions du genre Liocheles sont désormais rangés dans la famille des Hormuridae Laurie, 1896 et que celle des Ischnuridae n’est plus utilisée. ↩︎
  2. J’avais en outre envisagé, en raison de son originalité, pour le genre Thaumatoneura que je pensais appartenir à la famille des Ischnuridae, la sous-famille des Thaumatoneurinae Deliry, [2014] (en prép.), or ce genre a une place très différentes, comme type de la famille des Thaumatoneuridae Tillyard & Fraser, 1938, que j’avais aussi restaurée (Deliry 2014, 2018), ne m’étant pas rendu compte que le genre était rangé à deux endroits : les Ischnuridae par erreur et les Thaumatoneuridae de manière correcte. Cette sous-famille « erronée » n’a pas lieu d’être conservée [com., 2024]. ↩︎
  3. J’ai révisé le genre Ischnura en replaçant une partie des espèces dans le genre Amorphostigma, précisant même trois sous-genres (Amorphostigma (Amorphostigma) Fraser, 1925, Amorphostigma (Pacificagrion) Fraser, 1926 et Amorphostigma (Oceanagrion) Deliry, [2022] (en prép.)), Pumilischnura Deliry, [2022] (en prép.), Anomalagrion étant restauré et à redéfinir (deux sous-genres proposés : Anomalagrion (Anomalagrion) de Selys Longchamps, 1857 et Anomalagrion (Denticollagrion) Deliry, [2022] (en prép.)). Cette répartition nouvelle des espèces est reprise dans la liste ci-dessus, elle se base pour l’essentiel sur l’arbre phylogénétique dressé par Marinov (2022). Les autres espèces restent, au moins par défaut et jusqu’à meilleure analyse, dans le genre Ischnura de Charpentier, 1840 comme à l’initial. ↩︎